Διαχείριση Αποβλήτων στην Ελλάδα: Από την χωματερή του Κουρουπητού στο European Green Deal
Του Γεώργου Νταγκουνάκη, Περιβαλλοντολόγος MSc, Υποψήφιος Διδάκτωρ ΕΚΠΑ
Η πρώτη φορά που η διαχείριση αποβλήτων ήρθε στο προσκήνιο στην Ελλάδα ήταν με την χωματερή του Κουρουπητού στα Χανιά στα τέλη της δεκαετίας του 1990. Η ανεξέλεγκτη αυτή χωματερή αποτέλεσε το πρώτο πρόστιμο που επιβλήθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση προς οποιαδήποτε χώρα για αυτή την αιτία. Λόγω της δημοσιότητας που πήρε το θέμα τότε, δημιουργήθηκαν οι πρώτοι Χώροι Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ) στη χώρα μας, και έγινε η πρώτη συγκεντρωμένη προσπάθεια διαχείρισης αποβλήτων.
Από τα ΧΥΤΑ στην Ανακύκλωση
Στην Ελλάδα, η ορολογία της ανακύκλωσης και οι πρώτοι νόμοι ήρθαν στις αρχές της δεκαετίας του 2000 με τον νόμο 2939/2001. Στην ουσία οι πρώτες σοβαρές προσπάθειες έγιναν το 2004 με τους μπλε κάδους και τις πρώτες ενημερώσεις στους πολίτες.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση με την οδηγία 2008/98/EC θέτει τον φιλόδοξο στόχο να ανακυκλώνονται και να επαναχρησιμοποιούνται το 50% των συνολικών απορριμμάτων των νοικοκυριών το 2020. Η οδηγία επίσης ορίζει την φιλοσοφία «ο ρυπαίνων πληρώνει», μία ευρωπαϊκή αρχή που ισχύει μέχρι σήμερα. Στην Ελλάδα, κατά την περίοδο της οικονομική κρίση, σταματούν τα έργα που σχετίζονται με την ανακύκλωση αλλά και ενημερώσεις των πολιτών πάνω στο θέμα. Διεθνώς το πρόβλημα οξύνεται συνεχώς. Οι περισσότερες δυτικές εταιρείες ανακύκλωσης δεν μπορούν να επεξεργαστούν τα ανακυκλώσιμα απορρίμματα επικερδώς με μονή ροή ανακύκλωσης (όπου όλα τα ανακυκλώσιμα πετιούνται στον ίδιο καδο) με αποτέλεσμα τα ανακυκλώσιμα να εξάγονται στην Κίνα για να διαχωριστούν και να ανακυκλωθούν.
Η Κατάσταση Σήμερα
Σήμερα στην Ελλάδα η κατάσταση είναι αρκετά απογοητευτική. Χώροι Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Αποβλήτων (ΧΑΔΑ) συνεχίζουν να υπάρχουν και προφανώς συνεχίζονται τα πρόστιμα. Η ανακύκλωση στην χώρα μας είναι περίπου το 20% των αποβλήτων σύμφωνα με το Εθνικό Σχέδιο Αποβλήτων 2020-2030, πολύ χαμηλότερα των στόχων της ΕΕ.
Από το 2017, και κυρίως το 2018, η Κίνα σταματάει να εισάγει πλέον απορρίμματα έχοντας ως αποτέλεσμα τη δημιουργία προβλημάτων σε ΕΕ και Αμερική στη διαχείριση των απορριμμάτων. Η ΕΕ με μία σειρά οδηγιών το 2018 (2018/849, 2018/850, 2018/851, 2018/852) ενισχύει την ιδέα την κυκλικής οικονομίας και βάζει καινούργιους στόχους στα κράτη μέλη:
- να καταλήγουν σε ΧΥΤΑ μόνο το 10% των συνολικών αποβλήτων μέχρι το 2035,
- να προσφέρονται εκπτώσεις για επαναχρησιμοποίηση συσκευασιών
- να εφαρμοστούν «πληρώνετε-καθώς-πετάτε» νόμοι μέσω τελών ταφής και καύσης
- να εφαρμοστούν 4 ροές ανακυκλώσιμων (χαρτί, μέταλλο, πλαστικό, γυαλί)
- να γίνεται καλύτερη διαχείριση για την ανάκτηση περισσότερων υλικών από τα οχήματα στο τέλος της ζωής τους, από ηλεκτρονικά και ηλεκτρολογικά προϊόντα κ.α.
- Μέχρι το τέλος του 2025 τουλάχιστον το 65% (70% για το 2030) όλων των αποβλήτων συσκευασίας πρέπει να ανακυκλώνονται.
Το Ελληνικό Σχέδιο
Το Ελληνικό σχέδιο για την προσαρμογή στις καινούργιες οδηγίες, λαμβάνοντας υπόψη τις γνωστές παθογένειες της ελληνικής διαχείρισης αποβλήτων, ήρθε με το Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων 2020-2030 και με το σχέδιο νόμου «Ενίσχυση της ανακύκλωσης και βελτίωση της διαχείρισης των αποβλήτων» που κατατέθηκε στην βουλή στις 12/01/2021. Περιληπτικά οι καινούργιοι νόμοι κάνουν τις εξής βασικές αλλαγές:
- Για τα απόβλητα οικιακού τύπου προβλέπεται η διαλογή ανακυκλώσιμων σε 4 ροές (χαρτί, γυαλί, πλαστικό, μέταλλο), οικιακή κομποστοποίηση, ξεχωριστή διαλογή βρώσιμων λιπών και ελαίων, πρασίνων/αποβλήτων κήπου, οργανικού υλικού, υφασμάτων, ξύλου, αποβλήτων ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού, οποιεσδήποτε μικρές ποσότητες επικίνδυνων αποβλήτων (χρώματα, λαμπτήρες φθορισμού, απολυμαντικά, απορρυπαντικά κ.α.) και ογκώδη απόβλητα. Τέλοςθέσπιση ξεχωριστού κίτρινου κάδου για έντυπο χαρτί με λειτουργία παρόμοια με των σημερινών γαλάζιων κάδων για φιάλες.
- Τη δημιουργία τέλους ταφής για τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ), που αρχικά θα είναι 15 ευρώ ανά τόνο το 2021 με σκοπό να φτάσει τα 35 ευρώ το 2025
- Θέσπιση συστήματος «πληρώνω όσο πετάω» βάσει του οποίου οι παραγωγοί αποβλήτων χρεώνονται με βάση την ποσότητα που παράγουν. Δίνεται η δυνατότητα ο υπολογισμός των δημοτικών φόρων να υπολογίζεται συμπεριλαμβάνοντας και τα απόβλητα του κάθε νοικοκυριού, κτιριακού συγκροτήματος ή επαγγελματικής δραστηριότητας
- Δημιουργία Ηλεκτρονικού Μητρώου Αποβλήτων (ΗΜΑ) που θα πρέπει η κάθε επιχείρηση ή οργανισμός να καταχωρεί τα απόβλητα της.
- Οι επιχειρήσεις πρέπει να εξυπηρετούν και να προσφέρουν έκπτωση σε καταναλωτή που φέρνει δικιά του συσκευασία
- Οι επιχειρήσεις που απασχολούν περισσότερα από 50 άτομα, οι κινηματογράφοι, τα θέατρα, συναυλιακοί χώροι, αθλητικές εγκαταστάσεις, εμπορικά κέντρα, συνεδριακά κέντρα, εγκαταστάσεις εκπαίδευσης, πανεπιστημίων, νοσοκομείων και κλινικών, αεροδρομίων, λιμανιών, κεντρικών σιδηροδρομικών σταθμών, επιβατηγών – οχηματαγωγών πλοίων, καταστημάτων και υποκαταστημάτων τραπεζών, καταστήματα μαζικής εστίασης, ξενοδοχειακά καταλύματα πρέπει να συλλέγουν τα απόβλητα συσκευασίας στα 4 διακριτά ρεύματα που ορίστηκαν πριν.
- Την δημιουργία δικτύου μονάδων ενεργειακής αξιοποίησης των αποβλήτων
- Ενεργειακή αξιοποίηση (βιοαέριο, βιομάζα) και παραγωγή προϊόντων (ζωοτροφή, εδαφοβελτιωτικά, κ.α.) από Γεωργοκτηνοτροφικά απόβλητα
- Υποχρέωση όλων των επιχειρήσεων εστίασης, και επιχειρήσεων εμπορίου τροφίμων την χωριστή διαλογή Βιοαποβλήτων.
Το σχέδιο είναι αρκετά φιλόδοξο και φέρνει πολλές αλλαγές στην ελληνική διαχείριση αποβλήτων. Η ενημέρωση των πολιτών αναφορικά με τις πολλές αλλαγές που γίνονται στην υπάρχουσα νομοθεσία, είναι ένα ζήτημα που θα πρέπει να αντιμετωπιστεί άμεσα. Με τις κατευθύνσεις που έχουν δοθεί από το European Green Deal , η διαχείριση των αποβλήτων θα γίνει ένα από τα σημαντικά θέματα στην Ελλάδα της post-Covid εποχής!